Η σοσιαλιστική κοινωνία δεν θα είναι μια κοινωνία χωρίς προβλήματα αλλά θα επιτρέπει να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα με λογική. H καπιταλιστική κοινωνία είναι πνιγμένη στα προβλήματα: από φτώχια και ανεργία μέχρι πόλεμο, βία και ανασφάλεια. Όπως δείχνει η πρόσφατη οικονομική ύφεση, ακόμα κι αυτοί που θεωρούν ότι είναι άνετοι κι έχουν μια σχετικά “καλή” δουλειά μπορεί να πεταχτούν έξω από τη δουλειά τους ακόμα και χωρίς προειδοποίηση. Είναι γεγονός ότι ο καπιταλισμός ξερνάει το ένα πρόβλημα μετά το άλλο, κι αυτό είναι εγγενής πλευρά της λειτουργίας του συστήματος.
Η σοσιαλιστική κοινωνία δεν θα είναι μια κοινωνία χωρίς προβλήματα. Χωρίς αμφιβολία θα υπάρχουν ακόμα προσωπικές διαφωνίες και αντιπάθειες και φυσικές καταστροφές να αναστατώνουν την ομαλή λειτουργία της καθημερινής ζωής. Μπορούμε όμως με βεβαιότητα να πούμε ότι τα προβλήματα του σοσιαλισμού θα είναι διαφορετικά από εκείνα του καπιταλισμού.
Μπορούμε να διακρίνουμε δύο περιπτώσεις προβλημάτων: H πρώτη περιλαμβάνει τα προβλήματα του καπιταλισμού που απλά δεν θα προκύψουν στον σοσιαλισμό. H δεύτερη περίπτωση αφορά προβλήματα τα οποία ο σοσιαλισμός θα είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένος από τον καπιταλισμό να ασχοληθεί και να λύσει.
Όλες οι οικονομικές δυσκολίες του καπιταλισμού θα αποτελούν αυτόματα παρελθόν σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Η ιδέα ότι οι άνθρωποι που θέλουν να εργαστούν είναι αναγκασμένοι να μένουν χωρίς δουλειά ενώ την ίδια ώρα υπάρχουν άλλοι που απελπισμένα χρειάζονται τα αγαθά και τις υπηρεσίες που μπορεί να παρέχουν οι πρώτοι, θα είναι τελείως ξένη. Δεν θα υπάρχουν άνεργοι οικοδόμοι δίπλα σε αστέγους ή σε ανθρώπους που μένουν σε χαμόσπιτα. Δεν θα υπάρχουν άνεργοι εργάτες σε αγροτικές εργασίες δίπλα σε ανθρώπους που λιμοκτονούν. Όποιος επιθυμεί να συμβάλλει στην παραγωγή θα μπορεί να το κάνει χωρίς να επιδιώκει κέρδος. Σε μια κοινωνία βασισμένη στην ελεύθερη πρόσβαση και στην παραγωγή για την χρήση η φτώχεια θα εξαφανιστεί και οι άνθρωποι δεν θα λιμοκτονούν αφού τα τρόφιμα δεν θα πετάγονται. Έτσι τα προβλήματα της φτώχειας, της ανασφάλειας και της ανησυχίας θα εξαφανιστούν αφού αυτά δημιουργούνται από την περιορισμένη πρόσβαση στα αγαθά και την εκμετάλλευση της εργαζόμενης τάξης. Έννοιες όπως ύφεση και ανεργία θα υπάρχουν μόνο στα βιβλία της ιστορίας.
Ακόμα, πόλεμος δεν θα υπάρχει πια. Χωρίς κράτη και άρχουσες τάξεις, δεν θα υπάρχει ανάγκη για μεγάλους στρατούς που χρησιμοποιούν την τελευταία πολεμική τεχνολογία. Θέματα όπως η εξασφάλιση της διαθεσιμότητας των πρώτων υλών (π.χ. πετρέλαιο), δεν θα υπάρχουν αφού όλα θα είναι κοινή ιδιοκτησία των κατοίκων του πλανήτη. Ανθρώπινο δυναμικό και πρώτες ύλες δεν θα ξοδεύονται πια σε σκοτωμούς ή στο να εφευρεθούν νέοι τρόποι για να σκοτώνονται άνθρωποι.
Την ίδια στιγμή θα υπάρχουν προβλήματα στον σοσιαλισμό τα οποία δεν θα έχει λύσει αυτόματα η εγκαθίδρυση μιας συνεταιριστικής κοινοπολιτείας. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα θα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στον καπιταλισμό, ο συνδυασμός του κινήτρου του κέρδους και της βραχυπρόθεσμης φύσης του προγραμματισμού προκαλεί μόλυνση και καταστροφή του περιβάλλοντος. Ο σοσιαλισμός δεν θα μπορούσε απλά να σταματήσει να επεμβαίνει στον κόσμο που ζούμε, αφού κάθε είδος παραγωγικής διαδικασίας προϋποθέτει κάποιο είδος αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας. Ούτε μπορούμε να ξέρουμε πόση ζημιά θα αφήσει ο καπιταλισμός πίσω του για να αντιμετωπίσει ο σοσιαλισμός. Σε ποιο βαθμό για παράδειγμα η υπερθέρμανση του πλανήτη θα έχει φτάσει σε ένα σημείο που δεν έχει γυρισμό; Πόσο πετρέλαιο θα έχει μείνει;
Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε τέτοια οικολογικά ζητήματα και δεν μπορούμε να τα παραβλέπουμε λέγοντας απλώς πως η σοσιαλιστική κοινωνία θα έχει ένα ενδιαφέρον για το περιβάλλον που η καπιταλιστική δεν μπορεί να έχει. Μπορούμε μάλλον να τονίσουμε ότι η ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης και η προστασία του περιβάλλοντος θα είναι στην πρώτη γραμμή των προτεραιοτήτων του σοσιαλισμού. Αν υπάρχουν διαφωνίες, οι αποφάσεις θα πρέπει να ληφθούν για το αν θα δοθεί έμφαση στην παραγωγική διαδικασία ή στην προστασία του περιβάλλοντος. Απαντήσεις δεν μπορούν να δοθούν ακόμα, αφού δεν ξέρουμε ποια θα είναι τα οικολογικά ζητήματα. Όμως σε αντίθεση με την οπτική του καπιταλισμού, το ενδιαφέρον για τον πλανήτη είναι μέρος της ικανοποίησης της ανθρώπινης ανάγκης αφού είμαστε κομμάτι του πλανήτη και πρέπει να ζούμε σε αυτόν.
PAUL BENNETT
Socialist standard
Ιούνιος 2009